Туман тарихи

 

ТУМАН ҲАҚИДА УМУМИЙ МАЪЛУМОТ

1935 йил 9 февралда Пахтакор, 1973 йил 12 апрелда Пахтачи номи билан ташкил этилган.

Пахтачи - пахта етиштириш билан шуғулланувчи маъносини англатади.

Маркази – Зиёвуддин шаҳарчаси.

Умумий майдони – 1,38 минг км2.

https://paxtachi.uz/sites/default/files/68cac976badc26a12935c7e279efea76.jpg

Туман ҳақида батафсил

Зарафшон водийси – жаннатмакон диёр. Водийнинг ўрта қисмида жойлашган Зиёвуддин воҳаси кўркам, сўлим масканлардан ҳисобланади.

Зиёвуддин воҳаси узоқ ўтмишга эга. Воҳа 2 минг уч юз йилдан кўп вақт жараёнида Дабусқалъа номи билан машҳур бўлган, 100 йиллар давомида Зиёвуддин деб юритилган. Кейинги йиллар ичида гоҳ Нарпай, гоҳ Пахтакор, яна Нарпай номи билан аталган.

1926 йилда Нарпай тумани ташкил этилгандан кейин марказ Мир қишлоғига кўчирилган. Ўшандан бошлаб Зиёвуддин марказ эмас, оддий шаҳар бўлиб қолган.

Воҳа ҳудудидаги Тошкўприк қишлоғидан ўтган темир йўл станцияси Зиёвуддин номи билан юритилган. Ана шу тариқа аҳолиси кўчиб кетган Зиёвуддин – Дабусқалъа – Зиёвуддин шаҳри харобага айланган.

1973 йилда Пахтачи тумани ташкил этилгандан буён воҳанинг шарқий қисми Нарпай, ғарбий қисми Пахтачи деб юритилмоқда.

Гўзалларнинг ҳаридори кўп бўлганидек Зиёвуддин воҳаси гоҳ Самарқанд, гоҳ Бухоро ихтиёрида бўлди.

Олис-олислардан назар солсангиз воҳа ўнг қўлини узатиб Зирабулоқ тизма тоғларини бунёд этган, чап қўлини узатиб Зиёвуддин тизма тоғларини яратган, оёқларини Зарафшон соҳилига қўйиб, бағрида сўлим гўша бунёд этган; Нарпайни белига олтин камар қилиб боғлаб, елкасига Қарнаб чўлларини олган гўзал ва нуроний сиймога ўхшайди. Воҳанинг бағрида қадимги тош асрининг ўрта палеолит мусте даврига мансуб Қўтирбулоқ, Зирабулоқ маконлари жойлашган. Бу қадимий ёдгорликлардан топилган тош қуроллар, ҳайвонларнинг суяклари Зиёвуддин воҳасининг 100 минг ёшдан ошганлигини исботлайди.

Воҳанинг одамлари қадимдан меҳнаткаш бўлган, деҳқончилик ва чорвачилик билан шуғулланган, ҳунармандлари кўп бўлган.

Воҳа қадимдан Наҳрипай канали орқали суғорилади, унинг 370 дан ортиқ шахобчалари мавжуд.

Дабус қадим-қадимдан туман, вилоят маркази бўлган. Инқилоб тўнтарилишидан кейингина марказ вазифасини ўтамаган. 1935 йилнинг 9 февралида Пахтакор тумани ташкил этилган, Зиёвуддин темир йўл станцияси жойлашган манзил маркази қилиб белгиланган.

1963 йилда Пахтакор тумани Нарпай тумани таркибига қўшилган. 1973 йил 12 апрелда Пахтачи тумани номи билан яна Нарпай туманидан ажралиб чиққан.

Туман маркази – Зиёвуддин шаҳарчаси.

Пахтачи тумани шимолдан Хатирчи тумани, ғарбдан Навоий вилояти, шарқдан Нарпай ва Нуробод туманлари, жанубдан Қашқадарё вилояти билан чегарадош.

Туманнинг умумий майдони 1375,8. км2.

Аҳолиси 150 минг 500 киши (2023-йил 1-январ ҳолатига). Туманда 59 та маҳалла фуқаролар йигʻинлари мавжуд. (2013 йил 1-январ ҳолатида Аҳолиси 146773 киши Туманда 8 та қишлоқ фуқаролар йиғини (Дўстобод, Султонобод, Хайробод, Мисит, Қуйибоғ, Хумор, Пўлатчи, Қарноб) ва битта шаҳарча (Зиёвуддин), 65 та маҳалла фуқаролар йиғинлари мавжуд бо'лган)

Табиати: ҳудуди Зарафшон водийсининг ўрта қисмида, вилоятнинг ғарбий томонида жойлашган бўлиб, Зарафшон тоғ тизмасининг давоми бўлган Зирабулоқ ва Зиёвуддин тоғлари туман ҳудудини икки қисмга: жанубий қисмга – суғорилмайдиган кенг Қарноб чўлига ва шимолий қисмга – суғориладиган Зарафшон дарёсининг чап соҳили текислигига ажратиб туради.

Туман ҳудудининг шимолий қисмидан (шарқдан ғарбга томон Зарафшон дарёси оқиб ўтади. Унинг ўзани туман майдонидан анча паст бўлганлиги сабабли дарё сувидан суғоришда кам фойдаланилади. Экинлар, асосан, Нарпай канали орқали суғорилади. Туманнинг жанубидан дашт қисмидан эса канал суви насослар ёрдамида юқорига кўтарилади. Қишлоқларда булоқ сувларидан ҳам фойдаланилади.

Иқлими кескин континентал, ёзда ҳарорат 42-45 даражага етади, июл ойининг ўртача ҳарорати 28 даража. Январ ойининг ўртача ҳарорати 1 даража, айрим кунлари совуқ 30 даражага етади. Йиллик ёғин миқдори 230-250 миллиметр.

Тупроқ асосан, бўз тупроқ бўлиб, айрим хўжаликлар ҳудудида шўрхоқ, қумлоқ ёки гилли бўз тупроқлар учрайди. Зарафшон дарёси қайирида ер ости сувлари юзада бўлгани учун катта-катта майдонларда аллювиал жинслар устида ботқоқ-ўтлоқ тупроқлар пайдо бўлган.

Ёввойи ҳайвонлардан тўқайларда, Зиёвуддин ва Зирабулоқ тоғларида толай товушқони, жайра, жайран, ёввойи чўчқа, тулки, чиябўри, юмронқозиқ, дала сичқони, типратикан, тошбақа, каламуш, ондатра ва бошқалар мавжуд. Қушлардан бургут, қирғовул, ўткинчи ёввойи ўрдаклар, кўкқўтон, лайлак, тўқай чумчуқлари, читтак, майна, бедана, жарқалдирғоч, кўкқарға, каптар, зағизғон, мусича, бойўғли, сўфитўрғай, каклик, чумчуқ кабилар кўп.

Судралувчилардан калтакесак, илонлар учрайди. Сув ҳавзаларида ҳар турли балиқ (лаққа, зоғора каби)лар яшайди. Шунингдек, чаён, қўнғиз, ниначи, кўршапалак, чумоли, қумурсқалар бор.

Ёввойи ўсимликлардан Қарноб чўлида саксовул, эфемероидлар учрайди. Шунингдек, шўра, қиёқ, қўнғирбош, сариқ гулли беда, чайир, исириқ, лолақизғалдоқ, туяқорин, шувоқ, янтоқ, қамиш кўп.

Аҳолиси: туманда, асосан ўзбеклар, шунингдек рус, татар, қозоқ ва бошқа (тожик, эрони, корейс,  туркман,  қирғиз, украин) миллат вакиллари истиқомат қилади.

Хўжалиги: туманда тош-шағал, ғишт, сут, пахта тозалаш заводлари мавжуд.

Туманда 645 деҳқон фермер хўжаликлари бор.

Пахтачи туманда 47 та умумий таълим мактаби (26 068 ўқувчи), 1 та техникум 2 та касб-ҳунар мактаби ва 1 та коллежлар (2 308 талаба), 3 кутубхона, 4 маданият маркази, 6 стадион, 262 спорт майдончалари мавжуд.

Пахтачи туман тиббиёт бирлашма тизимидаги 1 та марказий шифохона ва бошқа мусасаларда жами 171 врач, 949 ўрта тиббий ходим ишлайди. Туман аҳолисига 1 та КТМП,   5 та ОП ва 11 та ОШП хизмат кўрсатади. (2013 йил ма'лумотига ко'ра, Туманда 47 та умумий таълим мактаби (19260 ўқувчи), 6 касб-ҳунар коллежи (8325 талаба),  54 кутубхона, 22 маданият уйи, 6 стадион, 249 спорт майдончалари мавжуд. 3 касалхонада 174 врач, 686 ўрта тиббий ходим ишлайди. Туман аҳолисига 23 қишлоқ врачлик пунктлари, 2 поликлиника, 19 дорихона хизмат кўрсатган бо'лган.)

Туман қишлоқ хўжалиги пахтачилик, чорвачилик, пиллачилик, сабзавотчилик, дон етиштиришга ихтисослашган.

Пахтачиликлар шуҳрати республика бўйлаб кенг ёйилган ўз туманлари билан ҳақли равишда фахрланадилар. Чунки ўзи туғилиб ўсган юртни киши қанча севса, қанча эъзозласа арзийди.

ПАХТАЧИМ

Ўзбекистон бағрида энг танти ўғлон Пахтачим,

Эл аро обрў топар, довруғи достон Пахтачим,

Зафаринг олқишлайин ғолибу деҳқон, Пахтачим,

Мустақил республикам бошингда посбон Пахтачим,

Истагим: ҳар жабҳада қучгил шараф-шон, Пахтачим.

Дилором ипакларинг, кўз солса қуёш толгуси,

Жонажон қишлоқларинг ҳар дилга илҳом солгуси,

Зиёвуддин чойининг бир қултуми жон олгуси,

Наҳрипай бошинга зар сочгувчи уммон, Пахтачим,

Пойингга тўшин уриб оққай Зарафшон, Пахтачим.

Тўмарисдек қизларинг тош узра гул ундирдилар.

Сатторқуллар пахтадин тоғларни бунёд қилдилар,

Алп Сафар Эргашларинг техника тилин билдилар,

Қаҳрамонлар маскани ҳам марду майдон, Пахтачим,

Пойгада доим ғолиб, совринли полвон, Пахтачим.

Сайрибоғ этган қойил эртакнамо Хуморинга,

Балли дер, чин қаҳрамон Шамси Назар – меъморинга,

Офарин Сайфи Фармон ҳам Шомурод Қаҳҳоринг,

Хирмонлар осмонўпар, омборлари дон Пахтачим,

Аҳдига доим содиқ, машҳури жаҳон Пахтачим.

Бағрида олтин тўла Қизбуви тизма тоғларин,

Меваси қанду асал Султонободнинг боғларин,

Мақтаса арзийди, Исмат, Хайробод чорбоғларин,

Зебосан ҳеч тенги йўқ, бамисли жонон, Пахтачим,

Шаънинга шеърлар ёзиб, бўлдим ғазалхон, Пахтачим.


        Фойдаланилган адабиётлар:

1. ЎзМЕ. 7- том. Ўзбекистон Миллий Энциклопедияси давлат илмий нашриёти, – Тошкент: 2004, 25 – 26 б.

2. Исмат Санайев. Зиёвуддин тарихи. Шарқ нашриёт-матбаа концернининг бош таҳририяти, – Тошкент: 1995, 348 б.

 

2015-2024 © Пахтачи туман ҳокимлиги. Сайт яратувчиси: SAKTRM